حیای حضرت موسی و مسئله حجاب

پس از آنکه حضرت موسی علیه‌السلام در دوران جوانی از چنگال فرعونیان فرار کرد و به سوی مدین گریخت، در آنجا با دختران حضرت شعیب علیه‌السلام برخورد کرد و به آنها در کشیدن آب از چاه یاری رساند. حضرت شعیب علیه‌السلام که ماجرا را از دختران خود شنید، به آنها گفت که حضرت موسی علیه‌السلام را به خانه دعوت کنند. یکی از دختران برای راهنمایی حضرت موسی علیه‌السلام به سوی او بازگشت و مسیر را به او نشان داد.

در منابع حدیثی و تاریخی این بخش از داستان را چنین گزارش کرده‌اند: «دختر شعیب جلوتر از حضرت موسی علیه‌السلام به راه افتاد تا مسیر را نشانش دهد. باد وزیدن گرفتن و لباس دختر شعیب به بدن او چسبید و قسمتی از بدن او نمایان شد. حضرت موسی علیه‌السلام به او فرمود: پشت سر من حرکت کن و راه را نشانم بده، ما از خاندانی هستیم که به پشت سر زنان نگاه نمی‌اندازیم».

برداشت روشنفکران مسلمان از این گزارش تاریخی، آن است که محدودیت حجاب برای زنان در گذشته به شکل امروزی آن، سختگیرانه نبوده و حضرت موسی علیه‌السلام در همین شرایط که پوشش زن به‌گونه‌ای بود که بخشی از بدن او نمایان می‌شد، باز هم او را به عنوان همسر پذیرفت.

چند نکته در پاسخ به این ادعا مطرح می‌شود:

الف- این گزارش تاریخی به همین شکل در بیشتر منابع حدیثی[1] و تاریخی[2] اهل‌تسنن و برخی منابع شیعی[3] آمده است، اما نقل دیگری نیز از این گزارش چه در منابع شیعه[4] و چه منابع اهل‌تسنن[5] وجود دارد که تصریح می‌کند دختر حضرت شعیب علیه‌السلام به درخواست حضرت موسی علیه‌السلام از همان ابتدا در پشت سر آن حضرت حرکت کرد. بر اساس همین گزارش‌ها، این درخواست حضرت موسی علیه‌السلام نشانه‌ای از حیای آن حضرت و امانتداری ایشان بود که باعث جلب نظر حضرت شعیب علیه‌السلام نیز شد.

ب- برخلاف برداشت روشنفکران مسلمان که بر اساس این گزارش گمان می‌کنند پوشیدگی و حجاب در گذشته، به شکل دیگری اجرا می‌شده، این گزارش به خوبی نشان می‌دهد که مردان الهی پیرامون پوشیدگی زنان و ناموس خود به چه میزان اهمیت قائل می‌شدند.

حتی طبق گزارش نخست، می‌توان گفت که دختر حضرت شعیب علیه‌السلام حجاب بسیار مناسبی داشته و فقط وزش باد باعث دلهره و نگرانی حضرت موسی علیه‌السلام نسبت به وقوع در گناه شد. در واقع، این گزارش نمی‌تواند معیار مناسبی برای تشخیص حجاب و پوشش در گذشته باشد، زیرا وزیدن باد که یک امر غیر اختیاری بود، این وضعیت را ایجاد کرد. بنابراین این گزارش نیز نشان نمی‌دهد که حجاب در صدر اسلام و یا پیش از آن، آسانگیرانه یا آزادتر از چیزی است که امروز دین‌داران توصیه می‌کنند.

پی‌نوشت:
[1]. دارمی، عبدالله، سنن الدارمی، ج1، ص503، مرکز التراث الثقافي المغربي.
[2]. طبری، محمد، تاريخ ‏الطبري، ج‏1، ص398، دار التراث ؛ جزری، ابن‌اثیر، الكامل، ج‏1، ص176، دار صادر.
[3]. قمی، علی، تفسير القمي، ج‏2، ص138، دار الکتاب.
[4]. صدوق، محمد، من لا يحضره الفقيه، ج‏4، ص19، جامعه مدرسین ؛ راوندی، قطب‌الدین، قصص الأنبياء عليهم‌السلام، ص152، مرکز پژوهش‌های اسلامی.
[5]. ابن‌ابی‌شیبة، مصنف ابن‌ابی‌شیبة، ج6، ص334، دار التاج ؛ موصلی، ابویعلی، مسند ابی‌یعلی، ج5، ص19، دار المامون.